Kaart van Leiden uit 1850. Het huidige Haagwegkwartier hoorde destijds nog bij Zoeterwoude; op deze kaart is wel bebouwing te zien langs de Haagweg. Op de foto hieronder uit 1904 is Villa Rozenhof te zien.

Haagwegkwartier

bedrijvigheid langs de oude Rijn

De huidige Haagwegbuurt is gesitueerd in wat sinds de middeleeuwen de Boshuizer Polder was, en die vernoemd was naar de familie Boschuysen die op het gelijknamige kasteel woonde.

De Haagweg, waarnaar de buurt is vernoemd, is van oudsher een belangrijke uitvalsweg geweest van de stad Leiden. De Haagweg heette voor de annexatie van het gebied door Leiden Voorschoterweg en eindigde ter hoogte van de huidige Witte Singel bij de Witte Poort, om over te gaan in het Noordeinde. 

Langs de Haagweg vond in het verleden veel bedrijvigheid plaats, waarvan houtzaagmolen d’Heesterboom een restant is. Naast enkele rijksmonumenten, waarvan Villa Rozenhof (zie foto hierboven uit 1904) in het oog springt, liggen er nog diverse andere historische panden langs de Haagweg, zoals bijvoorbeeld Huize Ter Wetering (nu: Kastanjehuis), ooit de woning van de bekende natuurkundige en Nobelprijswinnaar Heike Kamerlingh Onnes.

Bebouwing in de 19e eeuw

Toen de stad Leiden in de 19e eeuw, na een lange periode van relatief verval, buiten de grenzen van de 17e-eeuwse singels groeide, ontstond het eerste begin van het huidige Haagwegkwartier. Tot die tijd waren er in dit deel van de Boschhuizer Polder alleen weilanden, een boerderij langs de Haagweg en als belangrijkste herkenningspunt de houtzagerij Noordman met twee zaagmolens langs de Rijn. Daarnaast stond nog een derde molen. Van de twee zaagmolens is nu alleen de stellingmolen D'Heesterboom uit 1804 over als gezichtsbepalend monument langs de Haagweg. Het beheer van deze molen is in handen van Stichting Houtzaagmolen De Heesterboom. De andere molen, De Eendracht, is in 1924 afgebroken.

Op een kaart van Leiden van 1850 (zie hierboven) liggen aan de Haagweg (Straatweg naar 's Hage), aan weerszijden van de huidige De Genestetstraat twee Bleekerijen, waarvan de meest zuidelijk De Paauw is geheten. Aan de Pieter Twist Laan (de huidige Potgieterlaan) liggen 6 à 7 bebouwde percelen, waarschijnlijk buitenverblijven van Leidse burgers. Aan de overzijde van de Haagweg liggen langs de Rijn tot de Boschhuizer sluis vier percelen, waaronder twee buitenverblijven, Bij Stad en Veld en Rijn Zigt geheten.

Op een kaart uit 1867 van de gemeente Soeterwoude staan langs de Haagweg tot de drie houtzaagmolens slechts 4 huizen aangegeven. Tevens zijn er zes bouwsels aangegeven ter hoogte van wat nu de De Genestetstraat is. Het water van de huidige Toussaintkade loopt van de Ter Haarkade door tot aan de Rijn en Schiekade. De huidige Ter Haarkade mondde uit in de Rijn via een Sluis. Op de plaats van de Boshuijser Watermolen staat op deze kaart tevens een gebouw aangegeven.

Op een kaart uit 1874 is de Haagweg (Straatweg naar 's Hage) na de sloop van de Witte Poort reeds recht getrokken. Op deze kaart ontbreken nog de pas in 1878 geopende spoorlijn naar Woerden en de stroomtramlijn langs de Hooge Rijndijk en richting Voorschoten die in 1883 werd geopend. Toen in 1924 de lijn werd opgevolgd door de Blauwe Tram verdween de tram uit Haagweg-Noord. Tussen 1903 en 1919 heeft de buurt een eigen spoorweghalte gehad, eerst Leiden S.S. geheten en vanaf 1908 Leiden Witte Poort. De halte lag bij de draaibrug over het Galgewater.

Rond de eeuwwisseling en aan het begin van de 20e eeuw vindt er enige bouw plaats, onder andere langs de Da Costastraat en De Genestetstraat. Deze bouw is herkenbaar aan de blokken van vier tot zes huizen en de portiekwoningen aan de noordzijde van deze straten. In de twintiger en dertiger jaren worden de huizen aan de zuidelijk zijde van de Da Costastraat en het blok huizen tussen de Da Costastraat, Ten Katestraat en Ter Haarkade gebouwd.

Melkinrichting Da Costa 

In 1918 opende veehouder Willem Verboon een winkel in wat dan nog de Maria Gondastraat in de gemeente Zoeterwoude is. De stad Leiden groeide tegen de klippen op en annexeerde steeds meer gebied van de randgemeenten. De Maria Gondastraat kreeg, net als vijf andere straten, een nieuwe naam: Da Costastraat. Het Haagwegkwartier werd groter en groter en daarmee kreeg de winkel van Verboon het steeds drukker. Het bedrijf bestond feitelijk uit twee aparte winkels: een voor kruidenierswaren en een voor melkproducten, Melkinrichting Da Costa. Oma Jo Verboon bestierde de kruidenierswinkel en bracht tussendoor ook nog vier kinderen groot. Willem hield zich bezig met de koeien en vanaf de jaren dertig ook met de ambulante handel. 

De winkel in de Da Costastraat werd in 1948 voor de eerste keer verbouwd. Willem Verboon was nog eigenaar en hij moderniseerde de winkel die in 1966 werd omgebouwd tot een zelfbedieningswinkel, indertijd een hele revolutie. Zijn zoon Dick Verboon richtte zich later vooral op de ambulante handel, echtgenote Adri bediende de klanten in de winkel. Hun drie kinderen Wim, Jack en Dick kregen het vak letterlijk met de paplepel ingegoten en zetten tot op de dag van vandaag het bedrijf voort als Verboon Service.   (Bron: website Verboon Service)

De annexatie door Leiden in 1920

Met de annexatie van 1920 werd de grens van Zoeterwoude en Leiden vastgelegd in de loop van de Vliet en het in 1919 voltooide Rijn-Schiekanaal. Het gebied bestond uit het polderlandschap van de Bosch- en Gasthuispolder en de bebouwing aan de Haagweg, toen Voorschoterweg geheten.

In de Zoeterwoudse periode liep de Voorschoterweg van de Wittepoort tot aan de grens van Voorschoten. De weg is ook Hoge Rijndijk genoemd en men sprak van de noord- en zuidzijde van de Hoge Rijndijk. Om verwarring te voorkomen werd de Hoge Rijndijk aan de zuidzijde gehandhaafd en de noordzijde aangeduid met de Voorschoterweg. Na de annexatie werd de naam Voorschoterweg gewijzigd in Haagweg. De bouwactiviteiten in het begin van de 20e eeuw aan de Voorschoterweg (Haagweg) leidden niet tot op ambtelijk niveau bekende straatnamen. Men sprak alleen over de Voorschoterweg inclusief de zijstraten. De bouwactiviteiten waren het werk van particuliere bouwondernemingen. Zij kozen zelf de straatnamen voor de door hen gerealiseerde straten. Ze vernoemden in veel gevallen familieleden, wat is op te maken aan de vroegere benamingen van straten in dit gebied.

Een uitzondering is de voorganger van de Potgieterlaan, de Pieter van Twistlaan. De benaming komt reeds voor op een kaart van 1622, waarop is vermeld dat verschillende landerijen langs de laan destijds eigendom waren van een zekere heer van Twist.

Uitbreiding door woningbouwverenigingen

Door de woningcorporaties LWS (Leidse Woningstichting, later gefuseerd met Portaal) en De Sleutels is na de annexatie uitgebreid tot de huidige begrenzing van de Toussaintkade. In de jaren 1925 en 1926 werden vanaf de Van Lennepstraat de Genestetstraat en de Potgieterlaan naar het zuiden verlengd en kwamen de woningen aan de Nicolaas Beetsstraat, Schimmelstraat en oostelijke Toussaintkade tot stand. In de jaren dertig kwamen woningen aan de Ten Katestraat, de (zuidelijke) Da Costastraat, de (westelijke) Toussaintkade en de Ter Haarkade tot stand.

Schoolgebouw en moskee

In september 1959 werd aan de Ter Haarkade (ingang Toussaintkade) de Christelijke Nijverheidsschool geopend, plaats biedend aan 450 leerlingen. Het schoolgebouw met gymnastieklokaal is ontworpen door de Amstelveense architect J.F. Niepoth jr. en de tuin door Mien Ruys. De opvallende glas in loodramen in de hal zijn van de hand van Berend Hendriks. Later kwam het gebouw in gebruik bij het ROC Leiden. Tevens was er tot 2013 een sociaal pension gevestigd in een van de gebouwen. In oktober 2013 werd begonnen met de sloop van het deel van het complex gelegen langs de Haagweg, om plaats te maken voor de nieuwbouw van de moskee Al Hijra. 'De Nijverheid' is creatief omgebouwd tot 23 woningen.

Verhalen uit de buurt

In 2010 is een aantal markante buurtbewoners geinterviewd over hun gevoel bij het Haagwegkwartier. Klik hier voor deze verhalen. 

Kasteel Boshuyzen

Vanaf begin 14e eeuw stond - waar nu de sportvelden liggen - Kasteel Boshuyzen. Het middeleeuwse kasteel uit 1332 is tijdens het beleg van Leiden in 1574 gesloopt; de twee huizen die daarna zijn gebouwd, verdwenen in de 19e eeuw. De ommuring van het kasteel met muren van 1,50 m dik werden teruggevonden in 1955 bij bebouwing van het terrein.

Wilt u op de hoogte blijven?

Laat hieronder uw naam en e-mailadres achter.

Contact

bestuurhaagwegkwartier@gmail.com